Pojęcie ryzyka jest z pewnością znane większości ludzi, ale właściwe rozumienie tego pojęcia i stosowanie metod zarządzania ryzykiem jest już znacznie rzadsze. To zadziwiające, bo każdy z nas, w różnych sytuacjach życiowych, styka się świadomie lub nieświadomie z ryzykiem i może odczuć jego skutki. Ryzyko jest więc nieodłączną częścią naszego życia.
W artykule pokażę dlaczego warto zarządzać ryzykiem w sytuacjach, z którymi spotykamy się w codziennym życiu. Nie będę omawiał całego aparatu pojęciowego związanego z ryzykiem, ale pokażę na prostym przykładzie jak przygotować się na sytuacje ryzykowne, aby były pod naszą kontrolą.
Czym jest ryzyko?
Ryzyko jest zdarzeniem, które może mieć wpływ na realizację celu jaki sobie zakładamy i które może, ale nie musi, wystąpić. To bardzo istotne, że definicja mówi tylko o możliwości wystąpienia. Zatem zdarzenie, które już wystąpiło albo które na pewno wystąpi nie jest ryzykiem.
Przykłady:
- Ryzykiem jest możliwość wystąpienia powodzi na danym obszarze.
- Ryzykiem nie jest powódź, która już wystąpiła.
Ryzyko jest charakteryzowane dwoma parametrami. Pierwszy to prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Drugi to wpływ jaki może mieć na cel, który chcemy osiągnąć. Wpływ ten może być zarówno negatywny jak i pozytywny. Bardzo często ryzyko kojarzone jest tylko z negatywnym wpływem, ale ryzykiem jest także zdarzenie, którego wpływ na nasz cel może być pozytywny. Taki rodzaj ryzyka nazywa się szansą.
Przykład ryzyk o wpływie negatywnym:
- Możliwość upadku na śliskiej powierzchni.
- Możliwość wybuchu pożaru w mieszkaniu.
- Możliwość, że mieszkanie zostanie okradzione.
- Możliwość spóźnienia się na ważne spotkanie.
Przykład szans – ryzyk o wpływie pozytywnym:
- Możliwość wygrania dużej sumy w grze hazardowej.
- Możliwość znacznego wzrostu sprzedaży produktu.
- Możliwość spadku ceny wycieczki zagranicznej.
- Możliwość wcześniejszego dotarcia do celu podróży.
Jak możemy podejść do ryzyka?
Ponieważ ryzyko może, ale nie musi wystąpić, mamy do wyboru jedno z dwóch podejść.
Podejście 1
Mówimy sobie – ryzyko pewnie nie wystąpi więc po co się wcześniej nim zajmować. Zareagujemy dopiero wtedy kiedy wystąpi.
Podejście 2
Analizujemy ryzyko i przygotujemy plan naszej reakcji przed wystąpieniem ryzyka, tak aby być przygotowanym kiedy ryzyko wystąpi.
Które podejście wybrać ?
Ponieważ ryzyko wpływa na osiągnięcie naszego celu, to jest oczywiste, że jedynym racjonalnym postępowaniem jest zastosowanie podejścia 2.
Jeśli przyjmiemy podejście 1 to wystawimy się na ryzyko nieprzygotowani. Może to uniemożliwić osiągnięcie celu, bo kiedy ryzyko wystąpi najczęściej nie będzie już czasu na właściwe zareagowanie.
Przykład:
Sytuacja: Mamy bilet na prapremierę przedstawienia w teatrze. Koniecznie chcemy zobaczyć przedstawienie, bo to wydarzenie jednorazowe.
Cel: Naszym celem jest dotarcie do teatru na czas. Jeśli się spóźnimy, to nie będziemy wpuszczeni na widownię.
Zastosujmy podejście 1
Wiemy z poprzednich wizyt ile zwykle trwa dojazd samochodem z domu do teatru. Zakładamy, że czas dojazdu będzie w tym przypadku taki sam. Wychodzimy zatem z domu z takim wyprzedzeniem.
Jeśli wszystko pójdzie dobrze dotrzemy na czas do teatru i wyjście zakończy się sukcesem. Otóż to, jeśli wszystko pójdzie dobrze.
A jeśli trafimy na korek drogowy?
A jeśli nasz samochód ulegnie awarii?
A jeśli będziemy zmuszeni do pojechania objazdem?
Takie zdarzenia są właśnie ryzykami, których wystąpienia nie uwzględniliśmy. Wystarczy, że jedno z nich wystąpi i możemy nie dotrzeć do teatru na czas, co oznacza, że nasz cel nie zostanie osiągnięty.
Zastosujmy podejście 2
Musimy rozpocząć od skompletowania listy ryzyk, które mogą wystąpić. Lista ta powinna być możliwie jak najpełniejsza. Jak zidentyfikować te ryzyka? Mamy kilka możliwości:
- Po pierwsze własne doświadczenia – tego co wydarzyło się w podobnej sytuacji.
- Po drugie skorzystanie z bazy danych ryzyk, które zostały wcześniej zidentyfikowane dla takiej sytuacji lub skonsultowanie się z osobami, które były w podobnej sytuacji.
- Po trzecie uruchomienie wyobraźni, co może pójść nie tak.
Po skompletowaniu listy ryzyk, należy dokonać oceny każdego z nich. Ocena polega na przypisaniu każdemu ryzyku jego prawdopodobieństwa wystąpienia oraz wpływu na nasz cel.
Prawdopodobieństwo wystąpienia ryzyka
Ocena prawdopodobieństwa może być trudna a nawet niemożliwa. Łatwo to zrobić jeśli mamy dane historyczne dla ryzyka, które często występowało w przeszłości. Dla ryzyk, które występują bardzo rzadko, albo dla których nie mamy wiedzy jak często mogą wystąpić, będzie to bardzo trudne. Dla takich przypadków pozostaje nam subiektywne oszacowanie.
Przy określaniu prawdopodobieństwa nie musimy precyzyjnie określać jego wartości liczbowej. Wystarczy przypisanie do jednej z kilku kategorii, najczęściej trzech: ryzyko bardzo prawdopodobne, średnio prawdopodobne i mało prawdopodobne. W najprostszej wersji wystarczą dwie kategorie: ryzyko bardzo prawdopodobne i mało prawdopodobne.
Ocena wpływu ryzyka
Tu mamy sytuację prostszą, bo znając ryzyko możemy przewidzieć jego skutki. Podobne jak w przypadku prawdopodobieństwa możemy podzielić wpływ na kategorie. Przyjmijmy dwie: wpływ duży i wpływ mały.
Przypisanie ryzyk do kategorii
Teraz możemy podzielić ryzyka na 4 kategorie:
- 1 kategoria: bardzo prawdopodobne, duży wpływ
- 2 kategoria: mało prawdopodobne, duży wpływ
- 3 kategoria: bardzo prawdopodobne, mały wpływ
- 4 kategoria: mało prawdopodobne, mały wpływ
Plan reakcji na ryzyko
Trzeci etap to przygotowanie planu naszej reakcji na konkretne ryzyko. Ten plan zrealizujemy w sytuacji kiedy to ryzyko wystąpi.
Musimy przygotować plan reakcji na ryzyko dla ryzyk z kategorii 1 i 2.
Możemy, choć nie musimy, przygotować plany dla ryzyk z kategorii 3.
Nie musimy przygotowywać planów dla kategorii 4 co oznacza, że takie ryzyka akceptujemy.
Plany reakcji na ryzyko dla poszczególnych kategorii ryzyka
Przykład użycia
Zastosujmy to podejście do naszego przykładu.
Ograniczmy się do czterech ryzyk po jednym z każdej kategorii.
1 kategoria: bardzo prawdopodobne, duży wpływ
Utkniemy w korku na drodze dojazdowej do teatru, ponieważ będziemy jechać w godzinach szczytu komunikacyjnego.
Wpływ – nie dotrzemy na czas do teatru i nie obejrzymy prapremiery.
2 kategoria: mało prawdopodobne, duży wpływ
Awaria samochodu, którym będziemy jechać do teatru.
Wpływ – nie dotrzemy na czas do teatru i nie obejrzymy prapremiery.
3 kategoria: bardzo prawdopodobne, mały wpływ
Przed spektaklem nie zdążymy zjeść posiłku w ulubionej restauracji, bo często bywa zatłoczona.
Wpływ – będziemy głodni, co spowoduje dyskomfort podczas oglądania spektaklu.
4 kategoria: mało prawdopodobne, mały wpływ
Nasze ubranie ulegnie rozdarciu w trakcie podróży.
Wpływ – obejrzymy spektakl, ale będziemy odczuwać dyskomfort przy wejściu do teatru i nie wyjdziemy do foyer podczas antraktu.
Przykładowe plany reakcji na ryzyko
1 kategoria
- Przygotowujemy alternatywne drogi dojazdu do teatru, żeby ominąć ewentualny korek drogowy.
- Podróż odbędziemy komunikacją miejską, a nie własnym samochodem.
2 kategoria
- Wyjedziemy wcześniej, aby mieć czas na zamówienie taksówki, jeśli zdarzy się awaria naszego samochodu.
- Poprosimy sąsiada, aby pojechał za nami i w razie awarii odwiózł nas do teatru swoim samochodem.
3 kategoria
Przygotujemy wcześniej kanapki, które zabierzemy ze sobą.
4 kategoria
Nie przygotowujemy planu reakcji, ponieważ akceptujemy to ryzyko.
Szansa
Dodajmy jeszcze ryzyko o pozytywnym wpływie czyli szansę.
Dowiedzieliśmy się, że na prapremierze mogą pojawić się dwaj bardzo znani pisarze, których autografy chcemy zdobyć.
Plan wykorzystania szansy
Zabierzemy ze sobą na prapremierę książki obu pisarzy, tak aby podczas antraktu móc zdobyć autografy.
Różne reakcje na ryzyko
Przygotowując plan reakcji na ryzyko mamy do wyboru kilka możliwych rodzajów reakcji na ryzyko. Te opcje to:
- Unikanie – niepodejmowanie działania, które związane jest z ryzykiem.
- Redukcja – zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka lub ograniczenie jego wpływu.
- Transfer – przeniesienie ryzyka na inny podmiot. Najczęściej wymaga to jakiejś formy rekompensaty dla podmiotu, który zgadza się przyjąć nasze ryzyko.
- Akceptacja – zgoda na ryzyko i nieprzygotowywanie żadnego planu na wypadek wystąpienia ryzyka.
Podsumowanie
Aby kontrolować ryzyko musimy wykonać następującą sekwencję kroków.
Pierwszy krok
Zidentyfikowanie wszystkich ryzyk, które mogą zagrozić osiągnięciu założonego celu. Lista musi zawierać co najmniej wszystkie ryzyka o dużym wpływie i dużym prawdopodobieństwie.
Drugi krok
Dla każdego ryzyka musimy oszacować jego wpływ i prawdopodobieństwa wystąpienia.
Trzeci krok
Plany reakcji na ryzyko muszą być przygotowane co najmniej dla ryzyk o dużym wpływie i dużym prawdopodobieństwie.
Przygotowując plan reakcji na ryzyko musimy ocenić jego koszty, tak aby nie okazało się, że koszt realizacji planu przekracza znacznie straty jakie możemy ponieść.
***
2023